Dilek İskender

Dilek İskender

ATATÜRK’ÜN GEOMETRİ KİTABI HAKKINDA…

Atatürk"ün 1937 yılında yazmış olduğu bu kitap  matematik adına dilimize kazandırılmış çok değerli özgün terimler içren bir kitaptır. Atatürk"ün matematiğe olan ilgisinin ve becerisinin bir yansıması olan bu kitapta Atatürk,  1937 den önce okullarımızda ağdalı Arapça ile okutulan matematik dersinde kullanılan , anlaşılması zor Osmanlıca terimlerin Türkçe karşılıklarını türetmiştir. Bu öyle basite alınacak bir iş değildir. Kolay bir iş hiç değildir. Bu kitap sayesinde okullarımızda Arapça ile öğretilmeye  çalışılan daha doğrusu öğretilemeyen ezberletilen matematik dersi , öğrenciler tarafından anlaşılır hale getirilmiştir. Örneğin,

 

“Müsellesin, zaviyetan-ı dahiletan mecmu"ü 180 derece ve müselles-i mütesaviyü"l-adla, zaviyeleri biribirine müsavi müselles demektir.” demek yerine

 

“Üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir ve eşkenar üçgen, açıları birbirine eşit üçgen demektir.”  
diyebilmemizi daha bir çok şeyi olduğu gibi ulu önderimize borçluyuz.

Yine buna benzer anlaşılması pek zor olan,
“Müsellesin, zaviyetan-ı dahiletan mecmu"ü 180 derece ve müselles-i mütesaviyü"l-adla, zaviyeleri biribirine müsavi müselles demektir.” cümlesinin yerine Türkçe karşılığı olan

 

“ Üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir ve eşkenar üçgen  tüm açıları biribirine eşit olan üçgen demektir. “  cümlesini söyleyebilmenin güzelliğini ve özgürlüğünü bize Atatürk armağan etmiştir.  

Osmanlıca bilmeyenlerin anlaması mümkün olmayan bu gibi cümleleri Türkçeleştirip dilimize kazandıran Atatürk"ün 1937 yılının kasım ayında tamamlayarak milli eğitim bakanlığına sunduğu geometri kitabı , o sene yazar ismi basılmadan çoğaltılmış ve okullarda okutulmaya başlanmıştır.
Aynı yıl Atatürk"ün Türk Dil Kurumunun diğer bilim  dallarında yapmış olduğu özgün çalışmaların ışığında dilimizin yabancı dillerin etkisinden kurtulma yolunda esaslı bir adım attığını ilan ettiği bir yıldır. Bu yıldan itibaren ülkemizde başta matematik olmak üzere dersler Türkçe okutulmaya başlanmıştır.

 

Eskiden kullanıldığı haliyle şimdi ki halini karşılaştırdığımızda atatürk"ün yaptığı işin ne kadar büyük ve önemli bir iş olduğunu anlayabiliyoruz . İşte bu kitapta yer alan ve Atatürk"ün önerdiği bazı terimlerin Türkçe karşılıkları:

 

Riyaziye- Matematik
faraziye- Varsayım

Amûd -Dikey

Bu"ud – Boyut                                                           
Sâkuli - Düşey

kutur - çap
nısf-ı kutur - yarıçap
kavis - yay
muhit-i daire - çember mümâs - teğet
zâviye - açı
re"sen mütekabil zâviyeler - ters açılar
zâviyetan"ı mütabâdiletân-ı dâhiletan - iç ters açılar
kaaide - taban
ufkî - yatay
mekan - uzay
satıh - yüzey
zâviyetân-ı mütevâfıkatân - yöndeş açılar
va"zîyet - konum
mecmû - toplam
müselles-i mütesâviyü"l-adlâ" - eşkenar üçgen
müselles-i mütesâviyü"ssâkeyn – ikizkenar üçgen
nisbet - oran
tenasüb - orantı
mesâha-i sathiyye - alan
müştak - türev
müsavi - eşit
re"s - köşe

hattı mail - eğik
Hat- çizgi

mahrut - koni
mukavves - eğri
seviye - düzey
dılı - kenar
muvazi - paralel
menşur - pirizma
veter - kiriş
murabba - kare
zaviyei hadde - dar açı
hattı munassıf - açıortay
muhit - çevre
kaim zaviyeli müselles - dik üçgen
tamamlayan zaviye - tümler açı

Muhammes- Beşgen

Mustadil_ Dikdörtgen

Önceki ve Sonraki Yazılar
YAZIYA YORUM KAT
UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.
2 Yorum
Dilek İskender Arşivi
SON YAZILAR